Ở các tỉnh Lạng Sơn, Lào Cai, Lâm Đồng, các tỉnh Tây Nguyên có một loại quả đặc sản cùng họ cam quýt mà nhiều người chưa từng được ăn thử, đó là quả thanh yên.
Cây thanh yên là cây gỗ nhỏ, cao từ 2,5 - 5 m. Hoa thơm, màu trắng pha tím đỏ. Quả ra vào tháng 6, khá to, kích thước (12 - 20) x (8 - 12) cm, màu vàng chanh khi chín, vỏ sần sùi, dày, mùi dịu và thơm; cùi trắng, dịu; thịt quả ít, màu trắng và hơi chua.
Quả thanh yên được ưa chuộng những năm gần đây
Thanh yên mọc ở rừng, trước đây chỉ có người dân ở địa phương biết tới. Giờ đây, khi loại quả này được ưa chuộng trên thị trường, nhiều người đã được nhân giống trồng đại trà. Tuy nhiên, thanh yên rừng mọc hoang ở vùng núi cao, rất hiếm, nên không phải lúc nào cũng mua được.
Cây thanh yên bắt đầu cho thu hoạch khoảng đầu tháng 8 đến cuối tháng 9 dương lịch là hết. Những quả còn cuối tháng 9 hầu như đều là những quả chín rụng ở gốc.
"Thanh yên trên thị trường có 2 loại: một loại thu hoạch từ cây mọc tự nhiên trong rừng, một loại sẽ thu hoạch từ cây tự trồng. Các quả thu hoạch trong rừng quả sẽ nhỏ hơn, cùi ăn rất đắng, vỏ bên ngoài xù xì và xấu hơn. Còn loại quả từ cây của dân trồng thì cùi sẽ ngọt hơn và quả cũng to hơn, chỉ 5-6 quả đã được 1 kg", chị Hải (người bán thanh yên trên chợ mạng) chia sẻ.
Với loại thanh yên trồng, khách mua về có thể bổ ra ăn hoặc ngâm mật ong. Quả thanh yên rừng ít ai ăn được vì vỏ của chúng dày và khá đắng, họ thường thu hoạch về để bán và ngâm mật ong trị ho vào mùa lạnh.
Quả thanh yên rừng có kích thước bé hơn thanh yên trồng
Thanh yên rừng có giá khá cao, giá trung bình dao động từ 75.000-90.000 đồng/kg, gấp khoảng 3 lần giá các loại chanh khác tùy thời điểm.
Ngoài mua về làm thuốc chữa bệnh, chị em còn mua thanh yên về làm đẹp như ép tinh dầu dưỡng tóc, dưỡng da đồng thời thanh yên rừng tính sát khuẩn cao trị mụn tốt. Nước uống thanh yên có tính khử độc, lọc gan. Những món bánh, kem, cocktail,... dùng tinh dầu thanh yên hay mứt thanh yên để pha chế, chế biến thì sẽ có hương vị thực sự đặc biệt.
Từng được tặng thanh yên rừng cách đây 3 năm, chị Lan Anh (ở Cầu Giấy, Hà Nội) cho biết: "Mình được tặng thanh yên rừng, vỏ nó thơm đặc trưng, đặc biệt khi thái lát, ngâm đường phèn, mật ong để chữa ho cho trẻ con rất hiệu quả. Từ đó, năm nào tới mùa chị cũng nhờ bạn ở vùng cao mua hộ cả chục cân để dùng và tặng cho 2 bên nội ngoại".
